Kalbin Halleri

İmam Gazzâlî, ölü kapleri ihya eden bu muhteşem eseriyle hem aklı rehber edinen hikmet ehline hem de kalbine göre hareket eden gönül ehline aynı anda seslenmekte. Her bir meseleyi, zihnin kavraması için mükemmel örneklerle betimlemekte ve akıl kuvvetini ikna ederken kalbin de zengin duygularını tatmin etmekte. İnsandaki zahiri ve batıni duyguları anlatırken, onun bir bütün varlık olarak ruh ve madde arasında med-cezirleri sırasında, zahiri organlarının yardımıyla nefse ve şeytana değil de Allah’a kul olabilmesi için nelere dikkat etmesi gerektiğini öyle güzel misaller eşliğinde anlatmakta ki hakikati arayan akıl ve aşkın peşine düşmüş gönül aynı anda meclup olmakta!

Gazzâlî bir hususu anlatırken pek çok İslam hükeması ve ulemasının yaptığı gibi istiarelere ve örneklere başvurur. Burada en dikkat çekici meseller ve benzetmeler ise ya döneminin siyasi yapısını simgeleyen imparatorlukların yönetici kadrolarının baştan ayağa doğru inen hiyerarşisi ya da güneş ve ayna gibi yansıtıcılık özelliği olan maddelerdir. 

Hüccetü’l-İslam İmam Gazzâlî, kalbe musallat olan şeytanın desiselerini, kalbe nüfuz yollarını, nefsin arzu ve iştihalarını detaylandırmak suretiyle izah ediyor. Buna ilaveten, bir müminin kalbinde takva duygusunun nasıl yeşereceği ve güçlendirileceği de öyle mükemmel bir üslupla ve tesirle anlatılıyor ki etkilenmemek mümkün değil.